Hedendaagse sporen kunnen ons een inkijkje geven in gebruiken van vroeger. Straat- en plaatsnamen bijvoorbeeld kunnen ons iets zeggen over waar de weg of plek vroeger voor gebruikt werd. Een voorbeeld uit mijn eigen regio is de Dodeweg, die van Leusden naar de kerk en begraafplaats in Oud-Leusden loopt. En op de Hilversumse Westerheide lopen enkele doodwegen naar het Sint-Janskerkhof in Laren. Maar door het hele land komen we dit soort wegen tegen, al dan niet onder een andere naam: dodeweg, lijkweg, helweg, geestweg of reeweg (in Drenthe, ree betekent ‘lijk’). Het zijn allemaal wegen die lopen tussen een plaats zonder kerkhof en de meest dichtstbijzijnde begraafplaats.
Geschiedenis van de doodwegen
In de Middeleeuwen was het in Nederland wettelijk verplicht om een overledene in een rechte lijn naar zijn laatste rustplaats te brengen. In 785 stelde Karel de Grote de doodwegen in, nadat op het Concilie van Paderborn bepaald was dat er geen lijkverbrandingen meer mochten plaatsvinden. De voor-christelijke, heidense manieren van cremeren of begraven waren ook niet meer toegestaan. Een overledene moest op het kerkhof begraven worden en langs vaste wegen, zo recht mogelijk, naar het kerkhof vervoerd worden. Dit had een praktische aard, er was immers meer controle mogelijk wanneer iederen dezelfde aangewezen weg gebruikte, maar er zaten ook meer volkstraditionele redenen achter.
De tocht over de doodweg moest in principe in één keer gemaakt worden. Vanaf de lijkwagen werd er stro op de weg gegooid, of stro kruislings op elkaar gelegd, om de dode in verwarring te brengen over de route. Men wilde voorkomen dat de dode terugging naar zijn oude woonplaats om daar te gaan lopen spoken. Bij de kerk aangekomen liep men vaak drie ‘rondjes om de kerk’ en ging na de uitvaart via een andere weg terug naar het sterfhuis. Als het even kon gingen de nabestaanden via een andere deur naar binnen ging als waardoor de dode naar buiten gedragen was. Ook werd op de terugweg vaak water achter zich gegooid. Alles om te voorkomen dat de dode de stoet terug naar huis volgde.
Voor-christelijke sporen
In veel oude Europese culturen geloofde men dat wezens uit de andere wereld langs bepaalde paden liepen die in onze fysieke wereld ook te bewandelen zijn. Deze paden waren dus op meerdere lagen zichtbaar. Deze worden in het Engels fairy roads genoemd, in het Duits spreekt men van Geisterwegen. Vaak waren deze wegen te vinden in de buurt van grafheuvels of monumenten. Zo zijn in Engeland dergelijke wegen te vinden rond Stonehenge en Avebury. In Zweden vinden we zo’n weg bij Rösaring, een oude vikingbegraafplaats. In Duitsland is er zo’n weg in de Harz. In een Noorse bron, het Sint Olaf Missieblad 2-1963, kunnen we lezen dat op plekken in voor-christelijk Noorwegen de doden achter de heuvels rondom het dorp op een geheime plek begraven werden, zodat ze niet zouden terugkeren. De weg hier naartoe werd de ‘lijkenweg’ genoemd. En in Nederland zijn er rond grafheuvels sporen van wegen gevonden.
Eén van de meest interessante plekken in Nederland op dit gebied is de Westerheide bij Hilversum. Hier zijn maar liefst drie doodwegen te vinden die lopen van Hilversum naar Laren. Maar naast de doodwegen vinden we in dit gebied ook grafheuvels. Het kan dus bijna niet anders dan dat de sferen van doodwegen en grafheuvels elkaar doorsnijden.
Laren is de oudste nederzetting in de omgeving. De oudste sporen van bewoning dateren uit het midden-Paleolithicum (300.000-35.000 v. Chr.). Er zijn 32 urnen gevonden met crematieresten uit de Trechterbekercultuur (5300-4220 v. Chr.) op de aangrenzende Zuiderheide, die daarmee wordt beschouwd als een van de grootste begraafplaatsen van deze periode. Interessant hierbij is op te merken dat er bij één van grafheuvels geen sporen van crematie zijn aangetroffen. Dit zou dan inhouden dat de dode elders is gecremeerd alvorens naar de grafheuvel te zijn overgebracht. Wellicht over de doodwegen?
Spirituele gebruiken op de doodwegen
In diverse Europese tradities werden de doodwegen gebruikt als plek bij uitstek om met de overledenen in contact te treden. Vooral voor divinatie waren de doodwegen een uitermate geschikte plek. Men ging ‘s nachts op de drempel van de kerkdeur zitten (kerkpoortkijken) of op het kerkhof of de doodweg zelf. Hier kon contact gemaakt worden met de doden. In Nederland noemden we de mensen die dit doen voorlopers en zij woonden vaak vlakbij de doodweg. Het heeft relaties met útiseta waarbij de zieneres op een grafheuvel ging zitten om contact te maken met de doden. Vaak gebeurde dit ‘s nachts en werd er niet gegeten en weinig gedronken. Door de relatieve ongemakken sta je meer open voor de invloeden vanuit de andere wereld, je wordt minder afgeleid door je eigen voortrazende gedachten. Ook uitzitten op een kruispunt wordt genoemd; in de IJslandse folklore wordt beschreven dat een zieneres op een kruispunt ging zitten van vier wegen die tussen kerken liepen. Hier kon dan gecommuniceerd worden met de geesten van de doden. Het kruispunt is sowieso een plek waar met de doden werd gesproken; ze waren een soort ‘val’ voor geesten die hier de weg kwijtraakten. Daarom werden criminelen vaak opgehangen bij een kruispunt.
Helwegen
De naam helweg komen we ook vaak tegen en lijkt op het eerste gezicht direct te maken te hebben met de doodwegen. Immers, Hella is de Germaanse godin van de onderwereld. Ook in Duitsland kennen we Hellwegen (merk hierbij op dat het hedendaagse Duitse woord voor Hel Hölle is, maar vroeger en nog steeds in streektalen was het woord Helle) en in het Noors het woord helvegen, wat ‘de weg naar Hel’ betekent.
Een Hellweg is echter ook de benaming voor een handelsroute, met name in Noordrijn-Westfalen. Deze is niet altijd op dezelfde plaats als de doodweg. Toch worden sommige helwegen omschreven als ‘lage, diepliggende weg’, moeras of poel (hel is ‘laaggelegen’). Deze plekken hebben een relatie met de onderwereld; poelen of moerassen werden in deze streken vaak gezien als ingangen naar de onderwereld. Voor mij hoeven de doodwegen en de helwegen niet hetzelfde te zijn, maar kunnen wel dezelfde thematiek raken. Omdat ik dit artikel vanuit mijn animistische perspectief schrijf denk ik dat er nog veel informatie verkregen kan worden wanneer er onderzoek op een ‘andere laag’ wordt gedaan. Ik nodig de lezer uit om hier zelf dieper in te duiken en een oordeel over te vormen.
Ritueel om zelf te doen
De doodwegen en wellicht ook de helwegen hebben een relatie met de onderwereld. Deze energie kan je gebruiken voor je eigen rituelen, om iets los te laten. Een relatie die je leegzuigt, een slechte gewoonte, je kan ze ritueel op de dood- of helweg achterlaten.
Wat heb je nodig?
- drie draden wol of katoen. Je gaat de draden in de natuur of openbare ruimte achterlaten, dus gebruik een biologisch afbreekbaar product. Ik gebruik graag grijs, maar kijk zelf welke kleur je passend vindt. Maak de draden niet te lang!
- een kaars
- kruiden om te branden. Jeneverbes, bijvoet, tijm werden in deze streken traditioneel gebruikt
- een plek thuis om rustig te zitten
- een offer; wat meel, witte steentjes, een appel
Wat moet je doen?
Ga op een rustige plek zitten waar je even niet gestoord wordt. Bij je altaar of in een afgesloten kamer. Steek de kaars aan, brand de kruiden. Vraag je helpende voorouders en helpende geesten bij je; als je deze niet kent, kan je de goedwillende geesten in het algemeen uitnodigen.
Neem de draden in je hand. Focus je op waar je vanaf wil. Vlecht de draden, terwijl je je intentie in gedachten houdt. Vlecht deze als het ware in de draden. Je kan je intentie hardop uitspreken, zingen of in jezelf zeggen. Knoop de vlecht af zodra deze klaar is. Hou je intentie tijdens het vlechten constant in gedachten, dit vereist wat concentratie en daarom wil je geen hele lange draden!
Ga naar een doodweg of helweg bij jou in de buurt. Leg de vlecht op de weg en vraag de helpende geesten om dit obstakel van je weg te nemen. Bedankt ze uitgebreid voor hun hulp en laat daarna het offer achter voor je helpende geesten en de geesten van de plek.
Wil je dit ritueel doen maar ken je geen doodweg of helweg in je buurt? Mail me op info@sailikmaa-kam.nl en ik denk met je mee.
Gebruikte bronnen
Seidr, het Noordse Pad, Wormhoudt, L., A3boeken (2010)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Doodweg
https://www.dodenakkers.nl/artikelen-overzicht/algemeen/diversen/doden-of-lijkenwegen.html
https://historischekringlaren.nl/archeologie/
https://taaldacht.nl/2021/06/03/de-helweg-en-de-holle-weg/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Hellweg